by Kypros Kyriakides 
H διαδικασία διαχείρισης ακολουθείται σε περίπτωση που αποθανών πρόσωπο που είχε μόνιμη διαμονή στην Κύπρο απεβίωσε χωρίς διαθήκη αφήνοντάς περιουσία ή σε περίπτωση που αποθανών πρόσωπο που είχε την μόνιμη διαμονή του σε άλλη χώρα απεβίωσε χωρίς διαθήκη αλλά άφησε ακίνητη ιδιοκτησία στην Κύπρο (σε σχέση με την ακίνητη ιδιοκτησία που βρίσκεται στην Κύπρο).
Με την έκδοση διατάγματος διαχείρισής διορίζεται διαχειριστής με καθήκον να αναλάβει την αποπληρωμή όλων των υποχρεώσεων και χρεών του αποθανόντα και στην συνέχεια από το υπόλοιπο της περιουσίας να γίνει διανομή στους δικαιούχους.
Σύμφωνα με το άρθρο 42 του περί Διαχείρισης Κληρονομιών Αποθανόντων Νόμου ΚΕΦ.189 (στο εφεξής ο «Νόμος»):
« Μετά τηv καταβoλή τωv δαπαvώv κηδείας και τωv δαπαvώv τωv συvαφώv με τηv απoδoχή και τηv άσκηση τoυ λειτoυργήματoς τoυ εκτελεστή ή τoυ διαχειριστή, και μετά τηv καταβoλή της αμoιβής τoυ εκτελεστή ή διαχειριστή, τα vόμιμα χρέη τoυ απoθαvόvτoς εκκαθαρίζovται από τov εκτελεστή ή τo διαχειριστή σύμφωvα με τηv πιo κάτω τάξη πρoτεραιότητας, δηλαδή-(α) oι δαπάvες ιατρικής voσηλείας τoυ απoθαvόvτoς κατά τη διάρκεια της τελευταίας τoυ ασθέvειας και oι oφειλόμεvoι μισθoί τoυ oικιακoύ υπηρετικoύ πρoσωπικoύ αυτoύ, oι oπoίoι δεv υπερβαίvoυv μισθoύς έξι μηvώv. (β) τα χρέη πoυ καλύπτovται με ασφάλεια σύμφωvα με τηv τάξη πρoτεραιότητας τoυς. (γ) oπoιoδήπoτε άλλo χρέoς»
1. Συλλογή πληροφοριών, εγγράφων και οργάνωση.
Προτού γίνουν τα απαραίτητα διαβήματα στο Δικαστήριο είναι απαραίτητο όπως καταγραφούν όλα τα περιουσιακά στοιχεία που άνηκαν στο αποθανών πρόσωπο και όπως ληφθούν όλα τα σχετικά έγγραφα (τίτλοι ιδιοκτησίας κτλ) και τα τυχόν χρέη/υποχρεώσεις του καθώς και όπως καταγραφούν όλοι οι νόμιμοι κληρονόμοι και το μερίδιο που δικαιούνται στην περιουσία του αποβιώσαντος προσώπου.
Περεταίρω, θα πρέπει οι κληρονόμοι να εξασφαλίσουν πιστοποιητικό θανάτου και πιστοποιητικό κληρονόμων απο τον Κοινοτάρχη.
Οι κληρονόμοι θα πρέπει επίσης να αποφασίσουν ποιος θα είναι ο διαχειριστής της περιουσίας του αποβιώσαντος προσώπου.
Το άρθρο 31 των περί Διαχειρίσεως Περιουσιών Αποβιωσάντων Διαδικαστικού Κανονισμού 1/1955 (ο «Κανονισμός») διευκρινίζει την σειρά προτεραιότητας σε σχέση με το δικαίωμα διορισμού ως διαχείριστή στην περιουσία αποβιώσαντος προσώπου, σε περίπτωση που αυτό απεβίωσε χωρίς διαθήκη. Συγκεκριμένα το άρθρο προνοεί τα εξής:
«The priority of right to a grant of letters of administration where the deceased died wholly intestate shall be as follows:- 1. Husband or wife. 2. Children, or other issue of deceased taking per stirpes. 3. Father or mother. 4. Brothers and sisters of the whole blood, or the issue of deceased brothers and sisters of the whole blood, taking per stirpes. 5. Brothers and sisters- of the half blood, or the issue of deceased brothers and sisters of the half blood, taking per stirpes. 6. Grandparents. 7. Uncles and aunts of the whole blood, or the issue of deceased uncles and aunts of the whole blood, taking per stirpes. 8. Uncles and aunts of the half blood, or the issue of deceased- uncles and aunts of the half blood, taking per stirpes 9. The Crown. 10. Creditors.»
‘Ατομα με προτεραιότητα ως προς τον διορισμό τους ως διαχειριστές δύνανται να παραιτηθούν του δικαιώματος τους, όπου και τα άτομα με κατώτερη σειρά προτεραιότητας θα δύνανται να διοριστούν διαχειριστές. Συγκεκριμένα το άρθρο 33 των Κανονισμών προνοεί τα εξής:
«Unless the Court because of special circumstances otherwise directs, any person having a prior right to a grant shall be preferred unless – (a) he has renounced such right and such renunciation shall be in Form 11 or 12 of Appendix A as the case may be; or (b) he has not, within seven days after service of notice upon him of the application for a grant, entered a caveat; or (c) he is residing outside Cyprus or cannot be found.»
Το άρθρο 6 του Περί Περιουσίας Αποθανόντων Προσώπων (Φορολογικές Διατάξεις) Νόμου του 2000 (78(I)/2000) Νόμου προνοεί τα εξής:
«(1)Για σκοπούς εξακρίβωσης του αντικειμένου των φόρων αποθανόντος προσώπου, οι νόμιμοι αντιπρόσωποι έχουν υποχρέωση για υποβολή στο Διευθυντή εντός έξι μηνών από την ημερομηνία του θανάτου του αποθανόντος, κατάστασης ενεργητικού και παθητικού της προσωπικής ή επαγγελματικής περιουσίας ή και των δύο, είτε στη Δημοκρατία είτε στο εξωτερικό, του αποθανόντος προσώπου και όλων των εξαρτώμενων προσώπων του και του, ή της συζύγου του, εφόσον δεν έχει φορολογητέο εισόδημα κατά την ημερομηνία του θανάτου μαζί με έγκυρο αντίγραφο της διαθήκης του αποθανόντος, αν υπάρχει. (2)Οι νόμιμοι αντιπρόσωποι έχουν υποχρέωση για υποβολή οποιωνδήποτε επιπρόσθετων στοιχείων, λογιστικών βιβλίων, τίτλων ιδιοκτησίας, άλλων εγγράφων ή πληροφοριών τους ζητηθούν από το Διευθυντή εντός καθορισμένης προθεσμίας. (3)Οποιοδήποτε πρόσωπο που κατά τη γνώμη του Διευθυντή, είναι σε θέση να παράσχει πληροφορίες αναφορικά με την οικονομική κατάσταση αποθανόντος προσώπου, έχει υποχρέωση, εντός καθορισμένης προθεσμίας, να παράσχει γραπτώς οποιαδήποτε στοιχεία ο Διευθυντής κρίνει αναγκαία»
2. Καταχώρηση Αίτησης Διαχείρησης.
Αφού εξασφαλιστούν και καταγραφούν όλα πιο πάνω τα στοιχεία και πληροφορίες και αποφασιστεί ποιος θα είναι ο προτιθέμενος διαχειριστής, τότε θα πρέπει να ετοιμαστεί και να καταχωρηθεί στο Δικαστήριο της Επαρχίας όπου ο αποβιώσας/η αποβιώσασα είχε την μόνιμη διαμονή του/της, η αίτηση για διαχείρηση/αίτηση για παραχωρητήριο (Σύμφωνα με το άρθρο 2 του Νόμου: «παραχωρητήριo σημαίvει παραχωρητήριo επικύρωσης διαθήκης ή διαχείρισης»).
Με την πιο πάνω αίτηση, ο προτιθέμενος διαχειριστής αιτείται την παραχώρηση σε αυτόν εγγράφων διαχείρισής.
Στην αίτηση αυτή ο προτιθέμενος διαχειριστής αναφέρει την υπολογιζόμενη αξία της κινητής και ακίνητης περιουσίας του αποβιώσαντος προσώπου καθώς και τα ονόματα και στοιχεία των προσώπων που έχουν δικαίωμα στην περιουσία.
Η αίτηση γίνεται σύμφωνα με την Φόρμα 1 του Παραρτήματος Α του Περί Διαχ. Περιουσιών Αποβιωσάντων Διαδικ. Κανονισμού. Σημειώνεται ότι η αίτηση αυτή συνοδεύεται απο ένορκη δήλωση, η οποία όμως δεν αποτελεί τεκμήριο στην αίτηση.
Σύμφωνα με το άρθρο 9 του Κανονισμού:
«9.-(1) Application for a grant shall be made at the registry of the District Court within the jurisdiction of which the deceased had his fixed place of abode at the time of death, and if the deceased had no such place of residence, the application shall be made to the probate registrar of Nicosia. (2) Such application shall be in writing and signed by the applicant and may be made through an advocate or in person by executors or any other person entitled to a grant and shall be on Form I of Appendix A. (3) The probate registrar shall keep a book in which all applications filed under this rule shall be entered and every application shall be given a serial number».
Ταυτόχρονα, θα πρέπει μαζί με την αίτηση να καταχωρηθούν και τα πιο κάτω έγγραφα τα οποία θα πρέπει να έχουν ήδη εξασφαλιστεί:
Α. Πιστοποιητικό Θανάτου (βλέπετε πιο πάνω)
Β. Πιστοποιητικό κληρονόμων (βλέπετε πιο πάνω)
Γ. Έγγραφη Συγκατάθεση των κληρονόμων για τον διορισμό του Προτεινόμενου Διαχειριστή οι οποίες θα πρέπει να υπογραφούν και να πιστοποιηθούν από πιστοποιών υπάλληλο ή σε αντίθετη περίπτωση να γίνουν ενώπιον του κοινοτάρχη ή ενώπιον δύο μαρτύρων.
Περαιτέρω, θα πρέπει να καταχωρηθεί ταυτόχρονα στο Δικαστήριο ένα έγγραφο Εγγύησης ποσού διπλάσιου της αξίας τη περιουσίας του αποβιώσαντα/της αποβιώσασας το οποίο θα υπογραφεί στο Πρωτοκολλητείο από τον Διαχειριστή και τους εγγυητές του. Σύμφωνα με το άρθρο 22 των Κανονισμών:
«22.-(1) The person to whom administration is granted shall give a bond, with two or more responsible sureties, to the probate registrar for the time being conditioned for duly collecting, getting in, and administering the personal property of the deceased, such sureties to be to the satisfaction of the probate registrar. (2) The probate registrar may, if he thinks fit, take one surety only. (3) The bond shall be in a penalty of double the amount under which the estate of the deceased is sworn, unless the probate registrar in any case thinks it expedient to reduce the amount. (4) The probate registrar may also in any case direct that more bonds than one shall be given, so as to limit the liability of any surety to such amount as the probate registrar thinks reasonable. (5) The bond and the justification for sureties, with such variations as may be necessary, shall be in Forms 7, 8 or 9 of Appendix A».
Μετά την καταχώρηση της αίτησης για παραχώρηση εγγράφων διαχείρισης γίνεται αίτηση στον Έφορο Φορολογίας για έκδοση Πιστοποιητικού, όπως αυτό προνοείται στο άρθρο 7 του περί Περιουσίας Αποθανόντων Προσώπων (Φορολογικές Διατάξεις) Νόμου του 2000 (Ν.78(Ι)/2000). (Αίτηση Φ701-συνήθως γίνεται την ίδια ημέρα).
To άρθρο 7 του νόμου περί Περιουσίας Αποθανόντων Προσώπων (Φορολογικές Διατάξεις) Νόμος του 2000 (78(I)/2000), προνοεί τα εξής:
«7.Η διαθήκη δεν κυρώνεται ούτε έγγραφα διαχειρίσεως χορηγούνται αναφορικά με την περιουσία αποθανόντος προσώπου χωρίς την προηγούμενη κατάθεση στο Δικαστήριο πιστοποιητικού, το οποίο εκδίδεται από το Διευθυντή και στο οποίο δηλώνεται ότι αυτός δε φέρει οποιαδήποτε ένσταση προς τούτο».
Σύμφωνα με το άρθρο 2 του ιδίου Νόμου:
«Διευθυντής σημαίνει το Διευθυντή του Τμήματος Εσωτερικών Προσόδων του Υπουργείου Οικονομικών, και περιλαμβάνει οποιοδήποτε λειτουργό τον οποίο αυτός εξουσιοδοτεί για τους σκοπούς του παρόντος Νόμου».
Στην συνέχεια, μόλις εκδοθεί η έγκριση του τμήματος Φορολογίας, αυτή κατατίθεται άμεσα στο Πρωτοκολλητείο.
Σύμφωνα με το άρθρο 12 του Νόμου περί Διαχείρισης Κληρονομιών Αποθανόντων.
«12. Καvέvα παραχωρητήριo δεv εκδίδεται δυvάμει τoυ Νόμoυ αυτoύ μέχρις ότoυ τηρηθoύv oι διατάξεις τoυ άρθρoυ 54 τoυ περί Φoρoλoγίας τωv Κληρovoμιώv Νόμoυ».
Σύμφωνα με το άρθρο 23 του Κανονισμού:
«No probate or letters of administration shall issue until after the lapse of seven days in the case of a will or will annexed, and fourteen days in the case of administration from the filing of the application unless under the direction of the Court».
3. Απογραφή
Μετά την καταχώρηση της αίτησης εάν εκδοθεί διάταγμα διαχείρισής, τότε ο Διαχειριστής θα πρέπει να καταχωρήσει στο Δικαστήριο απογραφή της περιουσίας του αποβιώσαντος προσώπου η οποία θα συνοδεύεται απο ένορκη δήλωση του εντός της προθεσμίας που θα καθορίσει το Δικαστήριο.
Σύμφωνα με το άρθρο 40 του Νόμου:
«40.-(1) Εκτελεστής πoυ επέτυχε επικύρωση διαθήκης ή διαχειριστής πoυ επέτυχε έγγραφo διαχείρισης είτε με επισυvημμέvη διαθήκη είτε με άλλo τρόπo, καταχωρίζει στo δικαστήριo, εvτός τέτoιας πρoθεσμίας ως τo Δικαστήριo ήθελε διατάξει, απoγραφή της κληρovoμιάς. (2) Η απoγραφή συvoδεύεται από έvoρκη δήλωση κατά τov καθoριζόμεvo τύπo».
Στην απογραφή θα πρέπει να δηλώνονται όλα τα κινητά και ακίνητα του αποβιώσαντος προσώπου με την αξία τους καθώς και τα χρέη του. Η απογραφή συνοδεύεται απο ένορκο δήλωση του Διαχειριστή.
4. Λογαριασμοί
Στην συνέχεια, το Δικαστήριο καλεί τον διαχειριστή να υποβάλει λογαριασμούς σε σχέση με τον τρόπο που διαχειρίστηκε την περιουσία. Στους λογαριασμούς αυτούς θα πρέπει να επισυνάπτονται όλες οι σχετικές αποδείξεις.
Εάν η διαχείρισή δεν συμπληρώθηκε τότε θα πρέπει να καταχωρεί εξαμηνιαίους λογαριασμούς εξηγώντας τους λόγους για τους οποίους η διαχείρισή δεν συμπληρώθηκε.
Το άρθρο 45 του Νόμου προνοεί τα εξής:
“45.-(1) Κάθε πρόσωπo στo oπoίo εκδόθηκε παραχωρητήριo επικύρωσης διαθήκης ή έγγραφo διαχείρισης και κάθε διαχειριστής πoυ διoρίστηκε από τo Δικαστήριo καταχωρίζει στo Δικαστήριo, μέσα σε δύo χρόvια από τηv ημερoμηvία πoυ εκδόθηκε τo παραχωρητήριo ή τo διάταγμα πoυ τov διόρισε, τoυς λoγαριασμoύς της διαχείρισης πoυ διεvεργήθηκε από αυτόv και, αv η διαχείριση δεv έχει συμπληρωθεί, δήλωση πoυ vα εξηγεί τoυς λόγoυς για τoυς oπoίoυς η διαχείριση δεv συμπληρώθηκε και ακoλoύθως και μέχρι τη συμπλήρωση της διαχείρισης, εξαμηvιαίoυς λoγαριασμoύς της διαχείρισης μαζί με τη δήλωση πoυ αvαφέρεται πιo πάvω. (2) Όταv καταχωρίζεται λoγαριασμός στo Δικαστήριo δυvάμει της πρόvoιας αυτής o πρωτoκoλλητής επικύρωσης διαθηκώv εξετάζει λεπτoμερώς τo λoγαριασμό αυτό και αv φαίvεται στov πρωτoκoλλητή επικύρωσης διαθηκώv ότι λόγω αvτικαvovικώv, αvεπιβεβαίωτωv ή αδικαιoλόγητωv καταχωρίσεωv ή κατ’ άλλo τρόπo δεv είvαι πλήρης και καvovικός, o πρωτoκoλλητής επικύρωσης διαθηκώv δύvαται vα δώσει γραπτή ειδoπoίηση στo πρόσωπo πoυ καταχώρισε τo λoγαριασμό για vα διoρθώσει τα τυχόv ελαττώματα εvτός τέτoιας πρoθεσμίας ως o πρωτoκoλλητής επικύρωσης διαθηκώv ήθελε κρίvει εύλoγη για τo σκoπό αυτό και αv τo πρόσωπo πoυ καταχώρισε τov πλημμελή λoγαριασμό παραλείψει vα διoρθώσει τα ελαττώματα αυτά εvτός της εv λόγω πρoθεσμίας θεωρείται ότι παρέλειψε vα καταχωρίσει λoγαριασμό εvτός της έvvoιας τoυ εδαφίoυ (1).(3) Τo Δικαστήριo δύvαται αυτεπάγγελτα vα διoρίσει αρμόδιo πρόσωπo για vα εξετάσει oπoιoυσδήπoτε λoγαριασμoύς πoυ καταχωρίστηκαv δυvάμει τoυ άρθρoυ αυτoύ oι oπoίoι είvαι περίπλoκoι ή oγκώδεις και τo πρόσωπo πoυ διoρίζεται κατά τov πιo πάvω τρόπo δύvαται vα λάβει τέτoια εύλoγη αμoιβή (πληρωτέα από τηv κληρovoμιά) ως τo Δικαστήριo ήθελε διατάξει. Τo πρόσωπo αυτό υπoβάλλει τηv έκθεση τoυ επί τωv λoγαριασμώv στov πρωτoκoλλητή επικύρωσης διαθηκώv εvτός τέτoιας πρoθεσμίας ως τo Δικαστήριo ήθελε διατάξει και o πρωτoκoλλητής επικύρωσης διαθηκώv δύvαται vα πρoβεί σε oπoιαδήπoτε εvέργεια στηv πρoκείμεvη περίπτωση ωσάv vα είχε o ίδιoς εξετάσει λεπτoμερώς τoυς λoγαριασμoύς. (4) Τo Δικαστήριo δύvαται όταv καταδεικvύεται βάσιμoς λόγoς vα συvτμήσει ή παρατείvει τηv πρoθεσμία καταχώρισης τωv λoγαριασμώv πoυ αvαφέρεται πιo πάvω. (5) Οπoιoσδήπoτε εκτελεστής ή διαχειριστής στov oπoίo χoρηγήθηκε παράταση της πρoθεσμίας καταχώρισης τωv λoγαριασμώv πoυ αvαφέρεται πιo πάvω, και o oπoίoς παραλείπει vα καταχωρίσει τoυς λoγαριασμoύς αυτoύς εvτός της πρoθεσμίας πoυ παρατάθηκε, θεωρείται ότι παρέλειψε vα καταχωρίσει λoγαριασμό εvτός της έvvoιας τoυ εδαφίoυ (1). (6) Οπoιoσδήπoτε εκτελεστής ή διαχειριστής, o oπoίoς παραλείπει vα καταχωρίσει τoυς λoγαριασμoύς τoυ σύμφωvα με τις διατάξεις τoυ άρθρoυ αυτoύ υπόκειται σε πρόστιμo πoυ δεv υπερβαίvει τις διακόσιες πεvήvτα λίρες. (7) Ο πρωτoκoλλητής επικύρωσης διαθηκώv έχει καθήκov vα γvωστoπoιεί στo Δικαστήριo τo γεγovός ότι εκτελεστής ή διαχειριστής παρέλειψε vα καταχωρίσει τoυς λoγαριασμoύς τoυ όπως απαιτείται από τo άρθρo αυτό. (8) Οι λoγαριασμoί αυτoί μπoρoύv vα επιθεωρoύvται ατελώς από κάθε πρόσωπo πoυ ικαvoπoιεί τov πρωτoκoλλητή επικύρωσης διαθηκώv ότι έχει συμφέρov στη διαχείριση. (9) Στo άρθρo αυτό η λέξη “λoγαριασμoί” σημαίvει και περιλαμβάvει λoγαριασμό της διαχείρισης, τις συvαφείς με αυτόv απoδείξεις πoυ έχει στα χέρια τoυ o εκτελεστής ή o διαχειριστής, και έvoρκη δήλωση για επαλήθευση.»
Ο διαχειριστής όπως έχουμε αναφέρει και πιο πάνω οφείλει να συλλέξει όλα τα περιουσιακά στοιχεία, να πληρώσει για όλα τα χρέη και υποχρεώσεις του αποβιώσαντα από την περιουσία αυτή και στην συνέχεια να διανέμει το υπόλοιπο της περιουσίας στους κληρονόμους, σύμφωνα με τις πρόνοιες του Νόμου.
O διαχειριστής δύναται με την έγγραφη συγκατάθεση όλων των κληρονόμων και χωρίς αίτημα στο Δικαστήριο να προβεί στην πώληση ολόκληρης ή μέρους της περιουσίας για να μπορέσει να πληρώσει τυχόν χρέη του αποθανόντα ή/και να διευκολύνει την διανομή της περιουσίας (π.χ. πώληση ακινήτου και διανομή των κερδών στους κληρονόμους).
Με την καταχώρηση των τελικών λογαριασμών και την έγκριση τους, η διαχείριση θεωρείται ότι έχει ολοκληρωθεί.
Τα πιο πάνω δεν αποτελούν νομική συμβουλή.